Zatrucie grzybami

A oto kilka uwag, które mogą zmniejszyć ryzyko zatrucia:

• podczas zbierania grzybów nie wolno wkładać do kosza grzybów nie znanych lub młodych, które trudno rozpoznać.
• wszystkie grzyby śmiertelnie trujące, rosnące w Polsce, mają blaszki na dolnej stronie kapelusza. Grzyby rurkowe dają jedynie ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy, ale nie powodują śmierci.
• odróżnianie grzybów trujących od jadalnych na podstawie tego, że grzyb trujący sinieje na przekroju i ma piekący smak jest błędne!
• wiele grzybów jadalnych sinieje na przekroju i ma piekący smak i odwrotnie grzyby trujące nie sinieją na przekroju i nie mają gorzkiego smaku (między innymi muchomor sromotnikowy)
• potrawy z grzybów należy przyrządzać w dniu zebrania lub najpóźniej następnego dnia, ponieważ grzyby łatwo się rozkładają i łatwo mogą w nich powstać substancje trujące. Podobnie dzieje się podczas kilkakrotnego ich odgrzewania.
• w przypadku podejrzenia o zatrucie grzybami, należy poddać leczeniu wszystkie osoby, które te grzyby spożywały, nawet jeśli nie wystąpiły u nich objawy zatrucia.

Zatrucie grzybami

O zatruciu grzybami mówimy wtedy, gdy doszło do działania na organizm człowieka trucizn zawartych w grzybach trujących.

W praktyce lekarskiej stosuje się podział zatruć grzybami według czasu jaki upłynął od chwili spożycia grzybów do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Obejmuje on dwie grupy zespołów chorobowych:

1. zespoły o krótkim czasie wylęgania objawów, tj. do 6 godzin od momentu zjedzenia grzybów
2. zespoły o długim czasie wylęgania objawów czyli powyżej 6 godzin od momentu spożycia grzybów.

Do pierwszej grupy zespołów chorobowych zaliczamy:

• a. zespół nieżytu żołądkowo-jelitowego
• b. zespół muskarynowy
• c. zespół pobudzenia psychoruchowego zwany zespołem muchomora plamistego
• d. zatrucie czernidlakiem pospolitym.

Do drugiej grupy należą:

• a. zespół sromotnikowy
• b. zespoły rzekomosromotnikowe

- zatrucie piestrzenicą kasztanowatą

- zatrucie zasłonakiem rudym.

Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy

Może wystąpić po spożyciu wielu gatunków grzybów, które zawierają związki żywicopodobne drażniące miejscowo błonę śluzową przewodu pokarmowego. Gatunki te to: Russula (gołąbki), Agaricus (bedłka), Cantherollus (pieprznik), Lactarius (mleczaj), Psallicta xanthoderma (pieczarka żółta), Hypholoma fasciculare (opieńka wiązkowa), Boletus satanas (borowik szatański), Plicaria coronaria (kustrzebka), Scleroderma vulgare (tęgoskór pospolity), Paxillus (olszówka), Tricholoma (gąska).

Nieżyt żołądkowo-jelitowy zaczyna się nagle w 3-5 godzin po zjedzeniu grzybów i przebiega burzliwie z nudnościami, wymiotami, bólami brzucha i biegunką. Mogą dołączyć się objawy odwodnienia. Choroba ustępuje w ciągu 24-48 godzin. Nie ma uszkodzenia wątroby. Leczenie polega na płukaniu żołądka oraz podaniu dużej ilości węgla aktywowanego, który dobrze wiąże trucizny grzybowe. Poza tym leczenie jest objawowe wyrównujące niedobory płynowo-elektrolitowe.

Olszówka wymaga dodatkowej wzmianki, ponieważ zawiera niewielkie ilości muskaryny. Grzyb ten ma tyle samo przeciwników jego spożywania, co zwolenników, którzy uważają, że po ugotowaniu jest smaczny i jadalny. Badania dowiodły, że muskaryna olszówki jest dobrze rozpuszczalna w gorącej wodzie i prawdopodobnie dlatego grzyby tego gatunku po zagotowaniu i kilkakrotnym odlaniu wywaru tracą częściowo właściwości toksyczne. Ale częstość ostrych zatruć olszówkami, o których co rok słyszymy, powinna być ostrzeżeniem przed ich zbieraniem i jedzeniem.

Zespół muskarynowy

Występuje po zjedzeniu grzybów gatunków: Inocybe (strzępiaki) i Clitocybe (lejkówki). Grzyby te zawierają znaczną ilość muskaryny (do 0,64 –0,8 % czystej muskaryny). Muskaryna jest to alkaloid występujący głównie w niektórych grzybach trujących. W organizmie człowieka pobudza receptor cholinergiczny (zwanym też dlatego muskarynowym) w układzie nerwowym przywspółczulnym, co powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów już po upływie 1 do 2 godzin od spożycia grzybów. Są to: ślinotok, zlewne poty, zwężenie źrenic, kurczowe bóle brzucha, niezbyt obfite wymioty i zwolnienie akcji serca. Objawy te, bardzo burzliwe, nawet nie leczone ustępują w ciągu 8-10 godzin. Zespół muskarynowy nie powoduje uszkodzenia narządów wewnętrznych. Leczenie polega na płukaniu żołądka i podaniu siarczanu atropiny w celu zniesienia objawów muskarynowych.

Zespół pobudzenia psychoruchowego (lub inaczej zespół muchomora plamistego)

Występuje po zjedzeniu muchomora czerwonego (Amanita muscaria) i muchomora plamistego (Amanita pantherina). W polskich muchomorach wykryto alkaloid wywołujący objawy atropinowe: suchość w ustach., rozszerzenie źrenic, podwyższenie temperatury do 40oC, pobudzenie ruchowe i halucynacje towarzyszące niewielkim objawom nieżytu żołądkowo-jelitowego. Badania wykazały, że zawartość związków toksycznych w muchomorach w dużej mierze zależy od jakości gleby i miejsca jego wzrastania. Jak przy każdym zatruciu grzybami, należy jak najszybciej wykonać płukanie żołądka oraz podawać węgiel aktywowany.

Zatrucie czernidlakiem pospolitym

W grzybach należących do gatunku Coprimus atramentarius (czernidlak pospolity lub bedłka atramentowa) występuje dwusiarczek czteroetylotiuramu. Zjedzenie tych grzybów wywołuje niewielkie objawy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Natomiast późniejsze wypicie alkoholu (nawet w 2-3 dni po spożyciu czernidlaka) powoduje wystąpienie burzliwej reakcji podobnej do reakcji antabusowo-alkoholowej związanej z zablokowaniem dehydrogenazy alkoholowej, w wyniku czego alkohol utlenia się w organizmie tylko do aldehydu octowego. Powoduje to wystąpienie charakterystycznych objawów: zaczerwienie twarzy, uderzenia gorąca, pulsowanie krwi w głowie, kołatania serca i wzrost ciśnienia krwi. Leczenie polega na płukaniu żołądka i dożylnym podaniu witaminy C oraz żelaza w celu odblokowania dehydrogenazy alkoholowej.

Zespół sromotnikowy

Z wielu gatunków grzybów trujących najgroźniejszy jest muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides). Jest on dość podobny do gąski zielonej i czubajki kani, dlatego też zdarza się omyłkowe zebranie tego grzyba. Konsekwencje spożycia nawet niewielkich ilości sromotnika są bardzo poważne. Wyodrębniono z niego jedenaście składników trujących, które dzielą się dwie grupy:

1. falotoksyny (faloidyna, faloina, falocydyny, falizyna i falina B) i
2. amatotoksyny (alfa-, beta-, gamma-, delta- i epsilon-amanityna oraz amanina).

100 g świeżego muchomora sromotnikowego zawiera około 10 mg faloidyny, 8 mg alfa-amanityny i 5 mg beta-amanityny. A dawka śmiertelna amanityny dla człowieka wynosi mniej niż 0,1 mg/kg masy ciała.

Amatoksyny i falotoksyny uszkadzają komórki wątrobowe prowadząc do ostrej niewydolności wątroby. Pierwsze objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym występują dopiero po upływie 6-24 godzin od spożycia grzybów. Są to nudności, wymioty, bóle brzucha i biegunka, które trwają 1-2 dni. W 2-3 dobie choroby pojawia się żółtaczka, która jest spowodowana uszkodzeniem wątroby przez wymienione toksyny i znajduje to potwierdzenie w badaniach biochemicznych krwi. W ciężkich przypadkach może dojść do ostrej niewydolności wątroby i rozwoju śpiączki wątrobowej kończącej się śmiercią chorego. Mogą też występować inne zaburzenia np. skaza krwotoczna czy niewydolność nerek. Zatrucie muchomorem sromotnikowym obarczone jest dużą śmiertelnością od 11 do 40%, ponieważ objawy występują późno, gdy doszło już do nieodwracalnego uszkodzenia wątroby. Pierwsza pomoc polega na płukaniu żołądka nawet do 3-4 doby od zjedzenia grzybów. Zawsze należy zabezpieczyć popłuczyny, jak również wymiociny i kał do badania mikologicznego. Do płukania należy używać węgla aktywowanego, który bardzo dobrze adsorbuje toksyny grzybowe. Jednak skuteczność węgla wyraźnie maleje wraz z upływem czasu od chwili spożycia grzybów. Chory musi jak najszybciej trafić do specjalistycznego ośrodka toksykologicznego gdzie będzie prowadzone dalsze intensywne leczenie.

Zespoły rzekomosromotnikowe obejmują zatrucie piestrzenicą kasztanowatą oraz zatrucie zasłonakiem rudym.

Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta) zawiera trującą substancję giromytrynę.Objawy zatrucia występują po 6 do 15 godzin od zjedzenia grzyba i są podobne jak w zatruciu muchomorem sromotnikowym. Piestrzenica jest trzecia w ilości wywoływanych zatruć po muchomorze sromotnikowym i olszówce.

Postępowanie przy podejrzeniu zatruciu grzybami:

• Natychmiast opróżnić żołądek. Pić ciepłą wodę z solą (dorośli) dzieci wodę (bez soli) i spowodować wymioty.
• W żadnym razie nie zażywać środków przeczyszczających, żadnych leków, alkoholu czy mleka.
• Natychmiast zapewnić pomoc lekarską, lub odwieźć chorego do szpitala.
• Zabezpieczyć resztki pozostałe z czyszczenia grzybów, resztki jedzenia, pozwoli to na precyzyjną diagnozę.
• Jeżeli oznaki zatrucia występują bardzo późno, najczęściej dopiero po 10 lub 11 godzinach po posiłku, istnieje wówczas podejrzenie zatrucia muchomorem sromotnikowym, wiosennym lub jadowitym, możliwym do neutralizacji tylko w specjalistycznych klinikach.
• Również przy objawiających się zatruciach, wskazujących na spożycie grzybów nie zagrażających życiu, należy natychmiast zapewnić pomoc lekarską (nie można wykluczyć, iż w posiłku nie znalazły się trujące grzyby, które zadziałają dopiero późno).